Poštovani građani iliti stanovnici općine Visoko znate li za ulicu Matrakčijina u Visokom? Za one koji ne znaju to je ulica na „L“, koja kreće od Zavičajnog muzeja Visoko, i pruža se iza kina i završava ili spaja se na ulicu Zečevića. Ova ulica se zvala i prije rata ‘92-‘95. Matrakčijina ulica.
Da li znamo ko je bio Matrakčija?
Surfajući po netu, a sve inspirisan pitanjem moga ahbaba da li znam koje bio taj čovjek, našao sam informacije o tom velikom čovjeku Bosancu, Bošnjaku i Visočaninu.
Moja ideja ili nijet je bio da podijelim s Vama, sugrađani, informacije do kojih sam došao o ovome čovjeku i da kažem da prvo ja lično slabo znam o sebi, odnosno svojoj historiji, a mislim da i dosta Bosanaca i Bošnjaka zna malo o svojoj historiji i svojim velikanima.
Informacije sa najpoznatije besplatne svjetske enciklopedije www.wikipedia.com
Nasuh bin Karagöz bin Abdullah el-Bosnavî
Nasuh bin Karagöz bin Abdullah el-Bosnavî je rođen u Visokom, Bosna i Hercegovina. Poznat je pod imenom Nasouh Matrakči zbog igre koju je izumio i koja se zove Matrak (turska riječ za NEVJEROVATAN, dok je -či sufiks). Također je poznat pod imenom Nasuh el-Silâhî ili u prijevodu Nasuh Mačevalac, zbog svoje vještine u mačevanju. On je bio u 16. vijeku poznati osmanski matematičar, nastavnik, historičar, geografičar, kartograf, mačevalac i minijaturist. Doveden je u Istanbul nakon što je regrutovan u Rumaliji od strane Osmanskih skauta, gdje je, u Istanbulu, služio nekoliko sultana i gdje je postao nastavnik u Enderen školi.
Život
Nasuh Matrakči je bio talentovani Janičar iz Bosne koji je prošao kroz oba sistema pješadijske i „devširme“ obuke, bio je talentovani mačevalac i precizni strijelac i veoma poznat po svome intelektu. Govorio je 5 jezika i regrutovan je u Osmansku mornaricu.
Poslije dugog perioda studiranja matematike i geometrije napisao je svoja dva poznata djela “Cemâlü'l-Küttâb” i “Kemalü'l- Hisâb” koja je poklonio sultanu Selimu I. Također je napisao dva djela nazvana “Mecmaü't-Tevârih” i “Süleymannâme” koja govore o historiji Osmanskog carstva u periodu 1520-1543. Napisao je i historijski komad koji se tiče kampanje na Iran koju je vodio Sulejman I, a knjiga se zove “Fetihname-i Karabuğdan”.
Njegovi posljednji rad „Umdet-ul Hisab“ otkriva nepoznate činjenice da je Matrakčija otkrio genijalne metode množenja u matematici. Jedan od značajnih rezultata predstavljenih u ovoj knjizi je metoda rešetke koja se koristila u Enderun školi, skoro 50 godina prije nego je Džon Naper predstavio tu metodu zapadnom svijetu i to kao drugi put poslije Al Kvarzimija i Fibonačija. Osim njegovih radova iz historije i matematike, on je poznat i kao minijaturist. Kreator je prirodnjačkog stila koji se fokusira na panoramske poglede na pejzaž i gradove crtane s velikim detaljima. Njegov najpoznatiji rad na ovu temu je šema grada Istanbula, koja daje do u detalje raspored ulica u Istanbulu. U Osmanskoj minijaturnoj umjetnosti ovo je poznato kao „Matrakčijin stil“. Najvažnija od njegove četiri knjige minijatura je ona koja se tiče Sulejmana I i njegovog pohoda na Irak i Iran u periodu 1534-1535. godine. Osim ilustracije marša Osmanske armije od Istanbula do Bagdada, i onda do Tabriza i njihovog povratka do Haleba i Eskišehira, on također uključuje i sve ostale gradove gdje je armija stizala. Samo bibilioteka Univerziteta u Istanbulu ima kopiju ovog djela.
Nasuh je također bio vojnik i glavni mačevalac. Radio je kao učitelj u Enderun školi. On i njegovi studenti su demonstrirali svoje vještine u predstavi koja je bila dio proslave sunećenja sinova sultana Sulejmana I. Zbog svog uspjeha u toj predstavi počastvovan je titulama Ustad (Glavni) i Reis (Vođa) od strane Sultana. Također je napisao knjige o različitim tehnikama rukovanja oružjem i tehnikama u konjici i pješadijskim borbama. Knjiga na ovu temu naziva se “Tuhfet-ül Guzât”.
Radovi
Matematika:
Cemâlü'l-Küttâb
Kemalü'l- Hisâb
Umdetü'l-Hisâb
Historija:
Mecmaü't-Tevârih (Sum of History)
Süleymannâme (Book of Suleiman)
Fetihname-i Karabuğdan (Book of Conquest of Black Bogdania)
Beyan-ı Menazil-i Sefer-ul Irakeyn (Chronicle of Stages of Campaign of Iraq and Persia)
Ratna umjetnost:
Tuhfet-ul Guzat (Gift of Warriors)
Tekst od dr. Salima Ajduza
Nasûh b. Karagöz al-Bosnawî or Nasûh b. Abdullah al-Silahî al-Matrakî ili kratko Matrakçi Nasuh Bey dolazi iz bosanske porodice. Čak i njegov otaci i dedo su bili državni službenici toga doba. On je poznat u 16. vijeku kao matematičar, historičar, geograf, kartograf, topograf, mušketir i vješti vitez, kaligraf i inženjer. Pošto je bio mušketir-mačevalac, također je poznat pod imenom al-Silâhî (mačevalac ili revolveraš). Bio je mislilac, pisac, umjetnik (pionir u umjetničkom stilu prikaza gradova) i teoretičar. Napisao je knjige iz ovih oblasti, sve na turskom. Kratka diskusija o knjigama slijedi. Dobio je nadimak „Matrakči“ nakon što je kreirao igru nazvanu Matrak. Matrak znači „nevjerovatno“ na Turskom a -či je sufiks. Stoga njegov nadimak znači „onaj koji igra (koji je izmislio) nevjerovatnu igru“.
Nasuh Matrakči je učio i trenirao u Sultanovoj školi za vrijeme Bajazida II (1481-1512) i studirao sa Sâî Çelebi, jednim od Sultan Bajazid II učitelja. Tokom vlasti Sultana Selima I (1512-1520) počeo se razlikovati od drugih kao vitez. Odlazi u Egipat 1520. g. na napredne studije i pohađanje na vojnim igrama, na kojima postaje najbolji. Dobio je dekret za ratne igre čime mu je odata počast za nevjerovatan talenat.
Izumitelj igre nazvane „Matrak“
Nasuh Matrakči također poznat kao al-Matraki zbog izuma ratne igre matrak kao takmičarske igre sa palicom, nazvanom labut ili batina.( http://www.matrak.gen.tr/ ) Svrha ove široko raširene igre je bio trening ili priprema za rat. Također je napisao trening knjigu na temu i podučavao je vojnike njome. Dekretom iz 1529. Sultana Sulejmana Kanunija proglašen je al-Matraki u glavnog viteza – „ustada-glavnog“ ili „reisa-vodećeg“ njegovog doba, neusporedivog sa cijelim Osmanskim Carstvom u sferi umjetnosti ratovanja i metodama korištenja koplja. Kopirao je taj dekret u svoju knjigu Umdat al-Hussab. Prema dekretu, običavao je „igranje“ ratnih igrara dok je bio u Egiptu za vrijeme vladara Bega Hajra.
Nasuh Matrakči je radio na inženjerskim aspektima proizvodnje oružja demonstrirajući svoj talenat kao mašinski konstruktor kada je konstruisao pokretnu tvrđavu napravljenu od papira za proslavu i obilježje sunećenja Mustafe, Mehmeda i Selima, sinova Sultana Sulejmana Veličanstvenog na Sultanahmed Atmejsanu na 21. juni 1529 godine (slika 1). Prema njegovom opisu svaka tvrđava je imala pet kula i četvere kapije. Zidovi su bili dekorisani, topovi i puške su bile montirane na zidove i svaka je kula sadržavala šezdeset naoružanih muškaraca. Tvrđave su napredovale jedna prema drugoj iz suprotnih smjerova arene, kada bi se otvori prva kapija, vojnici sa mačevima bi izlazili, a pratili bi ih vojnici sa buzdovanima u drugom redu, naouržani vojnici sa mačetama i bijelim kapama u trećem redu i na kraju strijelci iz četvrte kapije.
Prateći ovaj uspjeh 1529. Nasuh Matrakči je završio svoju knjigu od pet poglavlja Tuhfat al-Ghuzât na temu umjetnost korištenja i pravljenja oružja. U ovom ilustriranom radu on piše o strijelama, lukovima, mačevima i buzdovanima, i daje informacije o vojnim taktikama i konjici. Također spominje ratne igre, vojnu obuku, prakse i jahačke vještine sa praktičnim referencama za pripadnike konjice. U jednoj od ilustracija za knjigu nacrtao je svoje pokretne kule..
Miniaturist, Calligrapher and Painter
Naush Matrakči-beg je također bio vješti iluminator i slikar radeći sa grupom drugih umjetnika. Uzeo je u svoje radove par ekspedicija i skica ili bar nacrta gradova za svoj dokumentarni crtani rad iz stvarnog života. Nacrtao je reljefne mape za svoj rad Bayân-i Manâzil-i Safar-i Iraqayn-i Sultan Süleyman Khan. Ova knjiga sadrži detaljne informacije o Sultan Sulejmanovoj prvoj ekspediciji protiv Safavidskog Irana između 1533. i 1536. g. Matrakčijine ilustracije prikazuju svako mjesto gdje se kraljevska armija ulogorila tokom ekspedicije. Opisao je svaki grad posjećen na ruti od Istanbula do Bagdada preko Tabriza uključujući one gradove koje su držali Safavidi. Armija se vratila drugom rutom na povratku sa putovanja. Oni su otišli za Bagdad iz Istanbula preko Sivas-Erzuruma, a vratili se putem Dijarbakir-Alepa. Dužina puta je prvi put data u pređenim miljama umjesto u satima putovanja.
Matrakçi kao Historičar
Godine 1520. Matrakči je počeo svoju karijeru kao historičar tako što je napisao prijevod s arapskog na turski poznatu al-Taberijevu zbirku hadisa Târih al-Rasûl wa al-Mulûk. Naslov ovog prijevoda je Madjma’ al-tawârikh, i prijevod sadrži tri velika toma. Također je napisao turski dodatak ovom prijevod kao četvrti tom. Ovo uključuje i historiju Osmanlija od njihovog početka do 1551. godine. Ali mi danas imamo prepise od perioda koji se tiče Bajazida II, Selima I i Sulejmana I, kao što su Ta'rikh-i Sultan Bâyezid wa-Sultan Selim, iscratni Ta'rikh-i Sultan Selim, iscratni Ta'rikh Sultan Bayezid, iscrtani Bayân-i Manâzil-i Safar-i Iraqayn-i Sultan Süleyman Khan, (također poznat i kao Majmua’-i Manazil) (1537), Sulejmanija (između godina 1520-1537), ), Fath-nâme-i Karabughdan (1538), iscrtani Ta'rikh-i Feth-i Shiklos wa Estergon wa Istolnibelgrad (sadrži godine između 1542-1543), i drugi dio Sulejmanije (sadrži godine 1543-1551). Konačno 1550. uz podršku Rustem Paše, poznati Veli Vezir Sulejman, napisao je drugu verziju Taberijeve zbirke Djâmi’ al-tawârikh kao sažetak originala. Dio jednog velike zbirke Djâmi’ al-tawârikh sadrži događaje vladavine Sulejmana do 1561.g, koja je posvećena Rustem Paši lično.
Dostignuća u matematici
Na polju matematike Matrakči piše dvije knjige na turskom s ciljem olakšavanja posla službenicima kraljveskog vijeća (Divan katipleri) i državnih računovođa (muhasebeciler). Ove dvije knjige su važe u shvatanju razvoja Osmanskog, turskog jezika na nivo koji je dovoljan za korištenje kao matematičkog jezika. One su također važne u sljeđenju historije Osmanskih rješenja matematičkih problema za računovođe. Ovo je druga najvažnija knjiga nakon Atmakogluovog rada na ovom polju.
Matrakči je napisao svoju prvu knjigu Jamâl al-Kuttâb wa Kamâl al-Hussâb 1517. g. i posvetio je Sultanu Selimu I (1512-1520). Njegova druga knjiga nosi naslov Umdat al-Hussab fi'l-furûz al-mukaddar bi'l-kulliyat napisana 1533, i bila je proširenje prve knjige.
Jamâl al-Kuttâb uključuje dva poglavlja. Prvo poglavlje o Indijskim numeralima, matematičkim operacijama, frakcijama-djeljenju, vagama i mjerenjima. Iako on kaže da je drugo poglavlje posvećeno „raznim stvarima“, mi ih ne nalazimo ni u kojim postojećim prepisima.
S druge strane, Umtad al-Husab je proširena verzija prethodne knjige iz dva poglavlja. Naslov prvog poglavlja je „razne teme“, ima 22 potpoglavlja (fasla). Drugo poglavlje je naslovljeno „rješenja za 50 problema“. Neke slike i dijagrami su dodani u ovoj verziji. S ciljem tema spomenutih ova knjiga sadrži težine, mjerenja (zira, endaze, kilejât, qantar, misqal, dirham), mjere, podjele sa proporcijama i geometrijskim metodama, sve važne za računovođe. Poslije svake teme Matrakči daje primjere nudeći nove podjele u mjerenju koje nisu bile do tada poznate. U prvom dijelu 6 osnovnih operacija klasične aritmetike su naročito istražene za pozitivne cjelobrojne i racionalne brojeve. Dodatak je „dvostuka greška“, pravilo korišteno da se nađe egzaktno rješenje za linearne jednačine je analizirano. U drugom dijelu nekoliko stvari je istraženo. Prema Matrakčiju, ove stvari su rijetko spomenute u prethodnim spisima, ali računovođe ih svakako trebaju naučiti. Knjiga se bavi raznim temama, kao što je nasljedstvo i porezi, važno za računovođe; oni su studirani kroz primjere kalkulacija. Kada je Matrakči napisao drugu knjigu, prva je bila skoro zaboravljena. Dok imamo 15 kopija druge knjige, a samo 4 kopije prve knjige. Ovo je indicija koliko se često i dobro koristila druga knjiga kod računovođa.
Opisna Geografija
Nasuh Matrakči je bio važna ličnost na polju opisne geografije. Njegova prva vrijedna spomena knjiga na ovu temu je Bayân-i Manâzil-i Safar Iraqayn (objašnjenje mjesta kampovanja dvije ekspedicije na Irak) i bila je na turskom. Njegove minijature koje prikazuju puteve koji povezuju Istanbul, Tabriz i Bagdad su kao mape. Njegova historija od 1534-1536. g. kampanje na Iran i Irak uključuju duplu foliju oslikavajući Istanbul sa svom svojim savremenim strukturama grada prikazujući značajne detalje (slika 6). Zlatni Rog nacrtan je vertikalno u centru odvajajući Galata sekciju sa svojim čuvenim tornjem (na lijevo) od gradskog vlasništva (na desnoj strani), koja uključuje glavne građevine kao što je Topkapi Palata, Hadži Sofija, At Mejdan (Hipodrom), Veliki Bazar, Staru Palatu i kompleks (kulliya) Mehemd II. Glavni dokumenti u studiji Istanbula u 1530. g. ilustracija je primjer početka topografije koju je inicirao Nasuh a koja se nastavlja do dana današnjeg.
Kao rezultat Matrakčijeve mape zemlje su smatrane jednakim sa Piri Reis’ Protland pomorskim mapama koje se nalaze u Kitâb-i Bahriye. Druga dva rada Matrakčije sadrže minijature koje su važne iz geografske perspektive. Jedna je nazvana Ta'rikh-i Feth-i Shiklos wa Estergon wa Istolnibelgrad, Matrakči je nacrtao gostionice između Istanbula i Budimpešte, isto kao i gradove Nicu, Tulon i Marsej tokom posjete Barbarose i Osmanske flote sa kojom je došao (slika 7.). Druga knjiga je nazvana Tarih-i Sultan Bayezid i sadrži miijaturne crteže mjesta koji su spomenuti u tekstu.
Kao član administracije Nasuh se sprijateljio sa Sulejmanom Veličanstvenim na mnogim kampanjama i pažljivo je bilježio događaje i ilustrirao gradove i luke osvojene od strane Osmanlija. Učestvovao je u Mohac kampanji (1526) i u dvije Bagdadske ekspedicije Kanunija. Iscrtao je slike svakog velikog grada gdje se armija zaustavljala ili prolazila. Turski historijski institut (Turk Tarih Kurumu) izdao je gradske crteže koje je on napravio tokom ekspedicija (obrađene i izdane od H.G. Yurdaydin, 1976. g.)
Kada je preselio na dan 28. april 1564. g, bio je glavni u kethüda-yi bargir (kethüdây-i istabl-i ‘âmire /Visoke državne konjušnjice).
Nasuh Matrakči se može porediti sa Leonardom da Vinčijem. Dokumentarni film o njemu je napravila Radio-televizijaTurske 1978.g.
Reference:
http://www.muslimheritage.com/topics/default.cfm?articleID=853
http://www.muslimheritage.com/uploads/fortresses_of_Matrakci.jpg
http://www.muslimheritage.com/uploads/City_of_Diyarbakir_illumination.jpg
