U Visokom danas ne postoji jevrejska zajednica, niti živi neka jevrejska porodica. Također, više ne postoji ni sinagoga. Jedino je ostala Jevrejska ulica pored jevrejskog groblja na izlazu iz Visokog prema Kiseljaku koja svjedoči da su nekada ovdje živjeli Jevreji.
U razgovoru za Fenu istraživač jevrejske zajednice u BiH Eli Tauber navodi da grobljem neformalno upravlja lokalno pokopno preduzeće.
– Dok je direktor bio Asmir Hodžić saradnja s jevrejskom zajednicom bila je veoma uspješna, podignuta je kapija, uređeni spomenici i napravljen izvanredan album svih spomenika. Nažalost, danas nemamo nikakvu saradnju – kaže Tauber.
Tauber priča da je naziv jevrejske zajednice u Visokom bio Jevrejska bogoštovna opština Visoko. Za vrijeme Prvog svjetskog rata u Visokom je bilo mnogo Jevreja izbjegica iz okoline i iz Sarajeva. Poslije rata mnoge porodice su ostale u Visokom. Osim Sefarada, bilo je i Aškenaza ljekara, advokata, zubara, profesora i geometara.
Jevreji u Visokom uglavnom su se bavili sitnom trgovinom i zanatima. Od zanata najviše su bili zastupljeni limari, brijači, krojači, kožari, obućari i krpadžije.
– Elijas Kabiljo koji je došao iz Sarajeva sagradio je ciglanu, zidao kuće i davao ih u najam. Te kuće i danas stari Visočani zovu “Kabiljine kuće“ – kaže Tauber.
Na teritoriji sreza visočkog i to u Visokom, Brezi, Dabravini, Sutjesci i Kaknju živjelo je prije Drugog svjetskog rata 199 Jevreja i to 108 muškaraca i 91 žena. Za vrijeme okupacije ostale su kod svojih kuća svega tri osobe i to jedna kao apotekar u Varešu i u Visokom dvije starice koje zbog bolesti nisu mogle putovati.
– Od 199 osoba ostalo ih je u životu 18 (12 muških i 6 ženskih), a za 181 osobu se sigurno zna da nisu ostale u životu – rekao je Tauber.
Odmah u početku okupacije Javreje su počeli sistematski proganjati. Već prvih dana okupacije po naređenju Nijemaca zatvorene su sve jevrejske radnje, bogomolje i kulturne ustanove, koje su prethodno njemački vojnici i oficiri opljačkali. Kao i svugdje, tako su i ovdje tjerali Jevreje na prisilni rad.
U junu 1941. godine napustili su Nijemci visočki srez, a svu vlast su preuzeli ustaše, koji su nastavili s proganjanjima jevrejskog življa u visočkom srezu. Postavljeni su povjerioci u jevrejskim radnjama, koje su posve opljačkali.
Zatim su 28. juna 1941. pohapšeni gotovo svi muškarci i zatvoreni kao taoci, a 1. augusta 1941. godine odvezena je u koncentracioni logor u Gospić prva grupa istaknutih Jevreja, većinom intelektualaca, kao politički sumnjive osobe.
Malo kasnije odvedena je i druga grupa muškaraca i do kraja septembra 1941. odvedeni su svi Jevreji bez razlike na spol i dob iz sreza visočkog u koncentracioni logor Jasenovac.
– Prilikom provođenja u logor ustaše su ih zlostavljali, tukli, pljuvali na njih, a mlađe žene su grupno i pojedinačno silovali – priča Tauber.
Tauber je na kraju istaknuo da je 19. augusta 1979. godine podignut lijep spomenik od mramora u spomen na pobijene Jevreje i pale borce, koji su nekada živjeli u Visokom.
Fena/Fedžad Forto/Visoko.co.ba
Foto: Alma Pašić
