Na izborima u novembru 1990. godine pobijedile su tzv. nacionalne stranke: SDA, SDS i HDZ koje su dale članove Predsjedništva Socijalističke republike Bosne i Hercegovine i osvojile većinu u Skupštini Socijalističke republike Bosne i Hercegovine.
Nakon izbora ove stranke su napravile “antikomunističku koaliciju” i Skupština socijalističke republike BiH je krajem februara 1992. godine raspisala referendum o nezavisnosti Bosne i Hercegovine.
Ja taj referendum ne želim vidjeti samo kao politički odgovor određenih nacionalnih stranaka na unutrašnja etnička i šira nacionalna previranja u BiH i tadašnjoj Jugoslaviji. Ja ovaj referendum danas želim predstaviti kao logičan, nezaobilazan i važan institucionalni korak u tranziciji jedne države i jednog društva iz ideološkog, socijalističkog, kolektivističkog ka liberalnoj građanskoj državi i građanskom društvu individualizma.
Za mene, kao što ćete vidjeti u ovom tekstu koji sam predstavio 28. februara 2016. na sesiji Kruga 99, ovaj referendum, a time ni Dan nezavisnosti (da ne kažem “nezavidnosti” – pošto smo u prilično nezavidnoj poziciji), nije samo referendum o suverenitetu, niti Dan nezavisnosti države Bosne i Hercegovine. To je takođe bio referendum o suverenitetu, nezavisnosti i slobodi pojedinca, što Dan nezavisnosti zapravo treba da čini danom nezavisnosti i slobode pojedinca, dakle individualno: svih građanki i građana BiH.
Radi toga sam svoju tezu i nazvao:
DRUŠTVENI UGOVOR 1. marta 1992.
Nezavisnost Bosne i Hercegovine bila je izglasana referendumom 1. marta 1992.
To znači da su svi građani, (a kada kažem “svi građani” to stoji za: “svaka punoljetna građanka i svaki punoljetni građanin ponaosob”) BiH “pojedinačno”, “individualno”, imali priliku glasati i izjasniti se za nezavisnost države direktnom demokratijom – glasajući time zapravo za svoju ličnu, osobnu, individualnu nezavisnost koju utvrđuje i garantuje ustav tako izglasane države.
To znači da je ovom “političkom alhemijom”, da je tako nazovem, svaki pojedinac koji je izglasao suverenitet države zapravo “utvrdio suverenitet države” time što je u taj suverenitet investirao svoj individualni suverenitet.
Suverentitet države je stvoren fuzijom individualnih suvereniteta – slobodnih ljudi koji su odlučili biti slobodnim građankama i građanima jedne liberalne demokratske države, pristavši na liberalnu demokratsku parlamentarnu vlast, na građansku republiku, istovremeno i recipročno kroz suverenitet (na taj način i tako konstituisane) države potvrdivši i utvrdivši i svoj lični, osobni, individualni suverenitet – kao osobe, jedinke, individue, tj. građanke ili građanina.
Tako konstituisana država naziva se građanska država. To je, dakle, školski primjer i školska definicija građanske države.
Bosna i Hercegovina se tog dana rodila kao građanska država.
Ona je prestala biti socijalistička republika, tj. država “ni Srba, ni Hrvata, ni Muslimana”, pa ni “i Srba i Hrvata i Muslimana” (kako je to definisano na ZAVNOBiH-u), ona je direktnom demokratijom, referendumom građana, toga dana postala građanskom državom, građanskom republikom.
Na referendumu nisu glasali kolektiviteti. Nisu glasali “konstitutivni narodi”. “Oni još nisu postojali”, da tako kažem.
1. marta 1992. “konstitutivni pojedinci” su konstitutisali građansku državu.
Dejtonski ustav
Novembra 1995. predsjednici Izetbegović, Milošević i Tuđman su u Dejtonu, u aranžmanu američkog Ričarda Holbruka i generala Vesli Klarka, odlučili ignorisati volju građana, tj. “pojedinaca” i u Parizu, 14. decembra 1995. potpisano je da Bosna i Hercegovina prestaje postojati kao isključivo građanska država.
Dejtonskim ustavom Bosna i Hercegovina postaje i nacionalna država tj. i jedno – i drugo. Malo Viski, malo Koka-Kola.
Kako?
U preambuli ustava se u svako doba, nakon: “oslanjanja na poštovanje ljudskog dostojanstva…, posvećenja miru…, ubjeđenja u demokratiju…, pustih želja za blagostanjem…, vođeni ciljevima i načelima povelje UN…, opredjeljenjem za suverenitet…, bla – bla…, odlučnosti…, inspiracije univerzalnom deklaracijom o ljudskim pravima…”; možemo “podsjetiti” da:
“Podsjećajući se na Osnovna načela usaglašena u Ženevi 8. 9. 1995. godine i u Njujorku 26. 9. 1995. godine, Bošnjaci, Hrvati i Srbi, kao konstitutivni narodi (u zajednici s ostalima), i građani Bosne i Hercegovine ovim utvrđuju Ustav Bosne i Hercegovine: ”
Kao što vidimo: kolektiviteti konstitutivnih naroda i ostalih na jednoj strani, zajedno sa individualnim građanima (građankama i građanima pojedinačno) na drugoj strani (onim iz referenduma) utvrđuju ili konstituišu dejtonsku Bosnu i Hercegovinu investirajući u nju svako svoj suverenitet, tj. nezavisnost, tj. slobodu.
S tim da se primat u samom tekstu (za razliku od teksta glasačkog listića iz 1992.) sada daje nacionalnoj konstituciji, tj. kolektivitetima i kolektivnim pravima tako što, zanimljivo je primijetiti: “konstitutivni narodi” (u zajednici sa ostalim – grupama, manjinama, narodima) dolaze na prvo mjesto, a tek onda individualni građani i individualna prava “konstitutivnih pojedinaca i pojedinki”.
Znači tu smo se poigrali malo sa šibicama u Dejtonu: tri predsjednika, tri šibice, tri konstitutivna naroda, a jedan pojedinac, individua za koju se nikada ne zna ispod koje je kutijice, gdje pripada, gdje joj je mjesto.
Rezultat je taj da smo iz jednog kolektivizma skliznuli u drugi kolektivizam, a individualizam je ostao da čeka neku bolju i zreliju priliku: kada stasaju bolji i zreliji građani, građanska svijest i građansko društvo (što se uz ovoliki desničarski konzervativizam sa jedne i neoprogresivni kolektivizam sa druge strane – nikada neće desiti)
Građanska BiH
Boriti se za građansku BiH zapravo znači boriti se za modernu i sekularnu građansku državu koja je u stanju zaštiti moju i tvoju individualnu slobodu i suverenitet ne samo od nekog dežurnog agresora iz vana, ne samo od “suparničkog kolektiviteta”, (“najbrojnijeg naroda” ili “manjeg entiteta”), već kolektiviteta uopšte: prvenstveno i prevashodno od terora i tiranije domaće rulje, svjetine, svake vrste mobinga. To podrazumijeva zaštitu jedinke od svih navedenih i nenavedenih kolektiviteta podjednako (koji se istim ustavom štite i jedni od drugih); od njihovih militantnih i hegemonističkih ideologija nacionalizma koje svoje kolektivne kulturne i etničke identitete kolektivno pretpostavljaju mom individualnom i univerzalnom identitetu čovjeka, ljudskog bića; mom građanskom i kosmopolitskom identitetu građanina Bosne i Hercegovine kao građanina svijeta, bahato gazeći preko jedinke ka svom cilju, svom idealu, a to je uspostavljanje nacionalnog političkog i pravnog entiteta tj. sopstvene nacionalne države i svojevrsnog neoliberalno-konzervativnog vjerskog nacional-socijalizma (etničke i/ili vjerske republike).
Boriti se za građansku BiH znači boriti se za pravnu državu koja je u stanju efikasno zaštititi individualna prava, slobodu, suverenitet, čast i dostojanstvo pojedinke i pojedinca od bezobzirnog, konzervativnog, dogmatskog, razuzdanog, primitivnog, srednjovjekovnog, “neolitskog” mobinga od strane grupe, zajednice: kako političke, vjerske, tako i lokalne, plemenske, rodovske, porodične…
Boriti se za građansku BiH znači boriti se za pravo na individualnu slobodu, slobodu mišljenja, govora, promišljanja i širenja liberalnih i progresivnih/naprednih ideja, slobodu širenja svjetlosti razuma, horizonta znanja i obrazovanja, savremene nauke i umjetnosti (ili “sekularne nauke” kako je konzervativni i vjerski “naučni krugovi” nazivaju).
Boriti se za građansku BiH znači boriti se za svoju privatnost kao privatni građanin, za svoju individualnost, za pravo na slobodan život kako na planeti Zemlji, kako u ovoj zemlji, tako i na zemlji, na tlu, čak i onda, tj. pogotovo onda kada nas većina (čitavi kolektivi) nastoje čoporativno vratiti na prethodno stanje, na “status quo ante”, na “Stari poredak”, srednjovjekovni, feudalni, kolektivno nas unazađujući dok nas valjda ne vrate da živimo na drveću (pretpostavljam da bi se na to, onako na prvu i odoka, trebalo gledati kao na viši stepen razvoja društva).
Ovdje više ne važi parola: NIKAD ROBOM! Ovdje je potrebna parola: NIKAD MAJMUNOM! Jer toliko smo unazađeni.
Komemoracija
Obilježavati Dan nezavisnosti BiH ne znači podsjećati na suverenitet bosanskohercegovačke države: nekakve nepostojeće, imaginarne, nikad ostvarene, a kamoli zrele i stasale bosanskohercegovačke nacije.
Obilježavati Dan nezavisnosti BiH ne znači podsjećati na suverenitet nekakvih bosanskohercegovačkih naroda, grupa, kolektiviteta iz preambule Dejtonskog ustava.
Obilježavati Dan nezavisnosti BiH znači podsjećati iliti komemorirati; vapiti, slaviti ili pak žaliti za suverenitetom pojedinca, individue, građanke i građanina koji su kao takvi precrtani i u praksi potpuno izbačeni iz političke nejednačine aktuelnog konzervativnog, kolektivističkog, osamnaestonovembarskog vjerskog etno-nacional-socijalističkog režima/poretka.
Zato ja i podsjećam na ovo “mrtvo slovo” u preambuli ustava koje nas, pojedince, “podsjeća” na naše individualne slobode i prava u ovoj zemlji kolektivizma, na taj zaboravljeni i zapostavljeni građanski ideal individualizma, na taj građanski udio nas građana, kao pojedinaca, na samu ideju građanske države i građanskog principa koji je sadržan, ali potpuno zanemaren (prvenstveno od strane samih privatnih građana) u Ustavu ove države sada.
Jer danas nema mnogo pojedinaca koji uspijevaju da odole sadašnjem totalitarnom kolektivizmu i kolektivističkom poretku, da povedu i ustanu za liberalni građanski individualizam, za političku filozofiju i princip koji je, na kraju krajeva, pored drugih slobodnih i modernih država, i ovu stavio na političku mapu svijeta.
Zaključak
Ja mislim da te pojedince valja ponovo stvoriti, probuditi, razbuditi, a to se može samo promocijom građanske političke kulture, nauke i umjetnosti, i institucionalno i vaninstitucionalno, u školama i van njih, kako bi došlo do svojevrsnog građanskog kulturnog preporoda, do neke vrste “građanske kulturne revolucije”, neke “nove moderne”, ako smijem to reći i pomisliti.
To je obiman i težak, vjerovatno i uzaludan posao na koji su u proteklih dvadeset i nešto godina potrošeni grdni novci u građanskom sektoru – na razne organizacije civilnog društva.
Ili oni nešto nisu radili kako treba, ili su uradili sve kako treba ali je taj posao jednostavno uzaludan. (Ili su potrošili pare na putovanja, sastanke i večere…)
U svakom slučaju: kolektivisti su jači.
Zajedno su jači – bilo da se radi o konzervativnim ili neoprogresivnim kolektivistima; o političkim partijama, vjerskim zajednicama, o organizovanom i privrednom kriminalu, javnim ili privatnim medijima, raznim soframa, klasama, sektama, kastama, elitama, civilnim društvima: pregazili su jedinku i u javnom i u građanskom i u privatnom sektoru. U svakom smislu.
Jedinke više nema nigdje u sistemu.
Posljednja velika imena i autori umiru i odumiru.
Preostalima ne preostaje ništa drugo do da se bore individualno: svako za sebe, ostajući tako dosljedni svom individualizmu, poput prvih prosvjetitelja.
I to je dovoljno.
To je najčasnije i najdosljednije, vjerovatno i najefikasnije.
Nema se šta izgubiti jer sve je već izgubljeno.
Što je zapravo dobra vijest jer to znači da mogu konačno razvezati jezik i raspisati se: prestati šutjeti i štediti one koji su me bezobzirno izgurali i izrugali. Mogu napisati istinu.
Ne neku veliku istinu već – svoju istinu. Svoje mišljenje.
Malu istinu. Malo mišljenje. Za generacije koje odrastaju ispranih mozgova, indoktrinirani, omajmunjeni, da možda nekad uspiju povezati tačke, sklopiti mozaik, uključiti i naučiti da koriste sopstveni mozak kako bi se probudili iz sutrašnjeg matriksa totalitarnog kolektivizma, kako bi uopšte znali da postoji opcija individue, da postoji individualizam.