Opština Visoko je među vodećim opštinama u Ze-do kantonu i Federaciji (a možda i cijeloj BiH) kada je broj romske populacije u pitanju. Prema nekim podacima, u Visokom trenutno živi oko 2500 Roma, a donedavno je taj broj bio i preko 3000. Ipak, zbog teške materijalne situacije, sve veći broj te populacije se odlučuje na odlazak van granica BiH, najviše u Njemačku. Na području opštine Visoko trenutno djeluju dva romska udruženja čiji je cilj pomoć romskom stanovništvu, a mi smo razgovarali sa Melinom Halilović, predsjednicom Udruženja građana Omladinska romska inicijativa “Budi mi prijatelj”, koja je rezimirala godinu koja je na izmaku, ali i generalno govorila o svim problemima sa kojima se Romi iz Visokog susreću, odnosu sa Opštinom Visoko, institucijama, kao i mogućnosti da dva visočka romska udruženja djeluju kao jedno u budućnosti.
Kako ti, kao predsjednica romskog udruženja, ocjenjuješ život Roma na području opštine Visoko?
Ustav Bosne i Hercegovine je uskratio Romima kao najbrojnijoj nacionalnoj manjini u zemlji pristup brojnim pravima, kao što je pravo da obavljaju javne funkcije kao izabrani predstavnici vlasti, te isključio Rome iz formalnog procesa donošenja odluka u BiH. Evropski romski centar (ERRC), nadgledajući položaj Roma u BiH, istakao je da su pripadnici ove nacionalne manjine, zbog statusa građana drugog reda, izloženi stalnim kršenjima njihovih građanskih i političkih, ekonomskih i socijalnih prava te prava na pristup državnim servisima. Samo 2-3 % Roma je zaposleno u javnom sektoru u BiH, a siromaštvo među Romima je 4 puta veće od nacionalnog prosijeka.
Bez zaposlenja i bez ličnih dokumenata Romi imaju probleme u ostvarivanju najrazličitijih prava. Veći broj romske djece neredovno pohađa osnovnu školu, što značajno utiče na mali broj učenika koji nastavljaju srednjoškolsko ili univerzitetsko obrazovanje. Ova situacija opisuje i situaciju Roma na opštini Visoko. Definitivno se suočavaju sa mnogim problemima i ne mogu da ostvare ono što je svakoj porodici potrebno da bi opstali. Mali je procenat zaposlenih Roma/kinja, mali je procenat Roma/kinja sa visokoškolskim obrazovanjem i mali je broj Roma/kinja na našoj opštini koji mogu reći da imaju ostvarena sva prava.
Međutim Romi/kinje u Visokom žive više od 150 godina i građani su ove opštine kao i svi ostali, samo što nisu tretirani kao i svi ravnopravni građani ovog grada. Htjeli mi priznati ili ne Romi/kinje u ovom gradu trpe diskriminaciju i suočavaju se sa mnogim problemima, a diskriminacija u obrazovanju, zdravstvu i zapošljavanju je najizraženija. A kada govorimo o visočkim Romima/kinjama slobodno mogu reći da smo jedna od opština koja ima veći procenat obrazovanih Roma/kinja nego druge opštine. Pored teških uslova ima obrazovanih Roma/kinja ne samo sa osnovnom školom nego i sa srednjom, kao i fakultetski obrazovanih.
Prema nezvaničnim informacijama, Visoko je jedna od vodećih opština kada je broj članova romske zajednice u pitanju. Iako još uvijek nije poznat rezultat popisa u našoj zemlji, samim tim i u Visokom, da li imaš informacije koliko Roma trenutno živi na području opštine Visoko?
Prema nezvaničnim podacima sa kojima se naše udruženje vodi, broj Roma i Romkinja na području opštine Visoko je između 2000-2500 osoba koje žive na pet lokacija. To su Križ, Ljetovik, Malo Čajno, Muhašinovići, Moštre i Pertac, mada ima i neznatan broj u samom centru grada.
Koji su to problemi sa kojma se najčešće susreće romska zajednica u Visokom?
Problemi sa kojima se susreću Romi i Romkinje u Visokom su u biti isti problemi sa kojima se susreće cijela romska populacija u Bosni i Hercegovini. Uglavnom su to pitanja koja se ujedno pokušavaju riješiti kroz Akcione planove za rješavanje problema Roma u Bosni i Hercegovini, a odnose se na pitanje obrazovanja, zdravstva, zapošljavanja i stambenog zbrinjavanja. U Visokom postoje problemi i u obrazovanju, zdravstvenoj zaštiti, stambenom zbrinjavanju i zapošljavanju, i svi problemi vode jedan ka drugom. Jedan od najvećih problema je nezaposlenost zbog koje u posljednje dvije godine imamo veliki broj romskih porodica koje su napustile Visoko i BiH i otišli “trbuhom za kruhom” u druge zemlje.
Kao što sam rekla, svi navedeni problemi se vežu jedni za druge, jer kako će jedna nezaposlena porodica koja živi na rubu egzistencije, a pri tome žive u neuslovnim prostorijama koje su male, skućene i nemaju ni minimalne uslove, slati svoju djecu u školu? Često se desi da dijete koje nema gdje da se okupa, nema čistu i lijepu odjeću, bude diskriminisano u školi i trpi mnogo uvreda, zbog čega dođe do toga da ne želi više da ide u školu. Dosta djece odustaje od škole što zbog teške ekonomske situacije, te zbog odlaska u inostranstvo. Odlazak u inostranstvo se pokazalo kao veliki problem u zadnje vrijeme, jer roditelji odvode djecu i često se nakon samo tri mjeseca boravka u inostranstvu vraćaju u BiH, a to dodatno otežava njihovo ponovno uključenje u obrazovni sistem i nadokandu propuštenog gradiva.
Drugi problem sa kojim se suočavamo jeste da nam se obraća određeni broj korisnika koji nemaju pravo na zdravstvenu zaštitu i koji je ne mogu ostvariti ni po kakvom osnovu. U ovoj kategoriji imamo i dosta djece koja nisu pohađala školu te samim tim nisu ostvarili pravo da budu zdravstveno osigurani. O zapošljavanju Roma ne bi trebalo posebno govoriti jer znamo kakva je generalno situacija na našoj opštini, a činjenica je da samo 1 posto Roma uposleno i to u Javnom komunalnom preduzeću.
Šta je trenutno najpotrebnije da se to promijeni?
Ima više polja na kojima trebaju da se dese promjene. Što se tiče obrazovanja, naše udruženje već duži niz godina radi na tom pitanju i mada su neki pomaci urađeni još uvijek je veliki broj djece koja ne pohađa redovno obrazovanje. Sve mora da se uvede u sistem i mi radimo na tome, samo treba nam veća podrška od lokalnih vlasti. Naše udruženje je pokrenulo i inicijativu za izradu lokalnih akcionih planova za rješavanje problema Roma i u fazi je trenutno sastavljanja radne grupe koja će se sastojati od predstavnika Roma i predstavnika lokalnih institucija.
Općenito najveći je problem nezaposlenost na našoj opštini i trebalo bi da se uradi nešto konkretnije da se možda više institucija fokusira na programe zapošljavanja. Smatramo da bi se lokalne vlasti trebale također fokusirati na sanaciju puteva i infrastrukture u romskim mahalama. Stanje je jako loše, a budući da se godinama nisu ni posjećivala ova naselja pokazuje samo interes lokalnih institucija za rješavanje ili bolje rečeno poboljšanje uslova u romskim mahalama. Kao sto je već spomenuto, potrebna je mnogo veća podrška institucija u poljima obrazovanja, zdravstva, stambenog stanja, zapošljavanja, te samim poboljšanjem stanja Roma u ovim poljima ne bi dovodilo do iseljavanja većeg dijela romske populacije iz države pa tako i iz opština u kojim trenutno borave te je potreban intenzivniji rad svih institucija na lokalnom nivou.
Također, potrebno je da se stvori lokalni tim u Opštini koji će se baviti pitanjem Roma/kinja jer ova najbrojnija nacionalna manjima ima velike probleme sa kojima se susreće i lokalna vlast može da utiče da se makar jedan dio tih problema riješi. A postoje toliki programi, projekti za Rome na koje Opština može da aplicira, samo treba da postoji volja.
Koliko udruženje “Budi mi prijatelj” pomaže u rješavanju svih tih problema, odnosno kolika je uloga udruženja u životu Roma u Visokom?
Kao što smo već naveli, naše udruženje ulaže dosta napora u povećanju broja romske djece u školama. Naš fokus je rad sa djecom na obrazovanju. Kroz različite projekte koje smo realizovali i još uvijek realizujemo, imamo dosta aktivnosti i radionica sa djecom, kako u prostorijama našeg udruženja tako i u tri osnovne škole u Visokom (OŠ Kulin ban, OŠ Safvet-beg Bašagić, OŠ Musa Čazim Ćatić). Također, kroz projekat “Zajedno do obrazovanja” oformili smo međusektorsku komisiju koja nadgleda obrazovanje romske djece.
Pored toga urađena je kampanja “Vraćamo se u školu” i uz kreativni rad djece i volontera rađena je predstava romske djece koja je zapravo prikaz njihovog života u odnosu na obrazovnje. Vraćanjem Roma/kinja u sistem obrazovanja u što većem broju mijenjamo stereotipe te kroz razne edukativno – kreativne radionice dajemo motivaciju za obrazovanje u vidu paketića za djecu, školskog pribora i knjiga za određeni uzrast. Imamo jako dobru komunikaciju sa školama i Centrom za socijalni rad koji su nam u ovom procesu najpotrebniji i mi smo nekako spona između romske zajednice i insitucija. Svakodnevno nam se obraćaju korisnici/ce kojima je potrebno pribavljanje nekih dokumenata. Ovu aktivnost radimo u saradnji sa organizacijom “Vaša prava” iz Sarajeva. Imamo dosta aktivnosti po pitanju povećanja vidljivosti Romkinja u našem društvu, jer su one dvostruko diskriminisane, prvo jer su žene, drugo jer su Romkinje. Radimo i projekte i na mijenjanju svijesti i informisanju o spolno prenosivim infekcijama i reproduktivnom zdravlju.
Bili smo uključeni i u humanitarne projekte pomoći starih i iznemoglih Roma/kinja koji su stariji od 1945. godišta. Mi radimo na buđenju svijesti kod romske populacije i smatramo definitivno da više nisu Romi/kinje ti kojima se treba svijest probuditi, nego treba kod institucija da se svijest probudi i da budu senzibilizirani prema romskoj populaciji. Romi/kinje definitvno znaju koja su njihova prava, samo treba neko da ih ostvari i nije romsko udruženje samo tu da rješava ove probleme, mi smo tu da ukažemo na ove probleme i da pokažemo kako bi se ovi problemi riješili zajedno sa institucijama.
Koje su to aktivnosti realizovane u 2014. godini?
Kada su u pitanju kampanje i promocija romske kulture i tradicije, podijelili smo karanfile u okviru mjeseca dana ženskog romskog aktivizma, zatim obilježili 8. april, Svjetski dan Roma kroz kampanju “Lice Roma”. Kroz kampanju smo radili forum teatar predstave i uličnu kampanju i tu smo prikupljali mišljenje drugih o romskoj populaciji. Radili smo fotografisanje u romskim zajednicama gdje je uključeno 10 naših volontera, obilježili Đurđevdana te realizovali kampanju “Back to school“ uz kreativni rad djece i volontera. Od projekata bih izdvojila projekte “Zajedno do obrazovanja” donator Care, “Za bolje sutra” donator World Vision, “I šamar je nasilje” donator Care, zatim projekat “Promovisanje sistemskih promjena za osiguranje adekvatnog odgovora na potrebe Roma” podržan od strane organizacije World Vision BiH 2014, te projekat “Nije sramota biti informisan” donator Care.
U periodu kada su BiH zadesile poplave, učestvovali smo u volonterskim akcijama za prikupljanje pomoći za mjesta ugrožena od poplava. Također smo obilazili romske zajednice na području opštine Visoko koje je zahvatilo nevrijeme. Odrađen je i projekat “Pomoć starim i iznemoglim Romima koji su preživjeli Holokaust”, a kroz ovaj projekat 45 starih osoba sa područja Visokog je primilo pomoć u vidu hrane, higijene, ogrijeva, lijekova i dokumenata. Podjeljen je i školski pribor u saradnji sa World Vision i podjela novogodišnjih paketića također u saradnji sa World Vision.
Obilježili smo i Dan zdravlja u saradnji sa American Jewish Joint Distribution Committee te organizovali brojne izlete na koje smo vodili djecu i mlade (izlet na Boračko jezero, Kids festival…).
Znamo da ne mirujete i da već planirate određene projekte i za narednu godinu. Šta je ono na čemu bazirate svoj rad u 2015. godini?
Naše udruženje nastavlja sa istim aktivnostima, Kao i svake godine pišemo projekte, a neki su i odobreni, a i dalje smo najviše fokusirani na obrazovanje i rad sa lokalnim isntitucijama i to najviše kroz projekat “Promovisanje sistemskih promjena za osiguranje adekvatnog odgovora na potrebe Roma” podržan od strane organizacije World Vision BiH, kroz koji smo oformili grupu koja će raditi na izradi lokalnih akcionih planova za riješavanje problema Roma/kinja.
Kakav odnos imate sa drugim udruženjima na području opštine Visoko, a poznato je da mnogo radite i sa međunarodnim organizacijama i udruženjima?
Naše udruženje ima saradnju i sa drugim udruženjima na području opštine i definitvno zajedno učestvujemo u mnogim aktivnostima i radnim grupama. Naše udruženje je članica mnogih mreža nevladinih organizacija kako u BiH tako i van BiH, a u pitanju su Sporazum Mreža Plus, Nevac mreža za eliminaciju nasilja nad djecom, Ženska romska mreža Uspjeh, Resursni centar za podršku Roma, Vijeće mladih opštine Visoko te Regionalna mreža žena Romkinja. Dugogodišnju saradnju imamo i sa Udruženjem “Obrazovanje gradi BiH” na mnogobrojim projektima vezanima za obrazovanje mladih. Od međunarodnih organizacija sa kojima trenutno imamo najveću saradnju su World Vision BiH, Care International i OSCE.
Kada je Opština Visoko u pitanju, koliko ona pomaže rad udruženja i život Roma u Visokom?
Uključeni smo u radne grupe, pozivani smo na sastanke i definitvno postoji saradnja sa Opštinom i svima službama, kao i drugim lokalnim institucijama. Međutim, kao što sam već navodila u prijašnjim odgovorima, Opština treba da se što više uključi u rješavanje problema romske populacije na području opštine Visoko.
Za kraj, poznato je da Visoko ima dva romska udruženja, jer pored vas, tu je i “Amaro Kham – Naše Sunce”. Da li je moguće da u skorijoj budućnosti Romi imaju jedno zajedničko udruženje, koje će zajedničkim snagama pokušavati da rješava probleme romske zajednice na području Visokog?
Pa sa koliko problema se romska populacija susreće malo su nam ova dva udruženja. Ali definitvno dosta su i ova dva i možemo se odvojiti i po područjima i problemima da radimo. Planirano je potpisivanje memoranduma o saradnji kako bi se izbjeglo dupliranje aktivnosti naša dva udruženja i kako bi ubuduće mogli da zajedno planiramo organizovanje nekih aktivnosti. Bilo bi lijepo da naša dva udruženja zajedno organizuju aktivnosti povodom romskih praznika, a najvažnije je da sarađujemo zajedno i zajedno idemo prema institucijama i rješavamo probleme, jer kako kažu „Zajedno smo jači“.
Neven Krajišnik/Visoko.co.ba